Búp bê truyền thống và kokeshi của Nhật Bản là những sản phẩm thủ công mỹ nghệ chứa đựng kỹ thuật và thẩm mỹ của các nghệ nhân. Từ những búp bê mộc mạc, ấm áp cho đến những búp bê Hina Ningyo và Gogatsu Ningyo lộng lẫy, mỗi vùng miền đều sản sinh ra những tác phẩm độc đáo, giàu cá tính.
Búp bê Nhật Bản xưa kia còn có vai trò như “hitogata” (hình nhân) xua đuổi tai ương, hoặc là bùa hộ mệnh cầu sức khỏe, may mắn. Ngày nay, chúng cũng rất được ưa chuộng làm đồ trang trí nội thất hay quà tặng.
Bài viết này sẽ giới thiệu chi tiết về lịch sử, các loại búp bê Nhật Bản, những sản phẩm thủ công truyền thống tiêu biểu, cũng như sức hấp dẫn của kokeshi. Hãy cùng khám phá thế giới búp bê Nhật Bản tuyệt đẹp, đầy tính nghệ thuật và ý nghĩa tâm linh qua những bức ảnh ấn tượng.
🎎Kiểm tra bảng xếp hạng Hina Ningyo được yêu thích! (Yahoo! Shopping)
※Khi bạn mua hoặc đặt trước sản phẩm được giới thiệu trong bài viết, một phần doanh thu có thể được hoàn lại cho FUN! JAPAN.
Búp bê Nhật Bản là gì? Sản phẩm thủ công truyền thống kết hợp văn hóa và nghệ thuật
Búp bê Nhật Bản không chỉ đơn thuần là đồ chơi, mà còn được yêu thích từ lâu như tác phẩm nghệ thuật, sản phẩm thủ công mỹ nghệ, hoặc là vật gửi gắm ước nguyện.
Chính vì vậy, chất liệu và phương pháp chế tác cũng rất đa dạng, từ những búp bê mộc mạc làm bằng giấy, đất, gỗ, vải... cho đến những búp bê nghệ thuật tinh xảo hội tụ các kỹ thuật truyền thống Nhật Bản như hội họa, điêu khắc, dệt, nhuộm.
Bên cạnh đó, các loại búp bê dân gian truyền thống được lưu truyền ở từng địa phương còn phản ánh phong tục, tín ngưỡng, lối sống của vùng đất vào thời điểm ra đời, là di sản quý giá để tìm hiểu lịch sử văn hóa Nhật Bản.
Lịch sử búp bê Nhật Bản. Nguồn gốc của Hina Ningyo và Gogatsu Ningyo là gì?
Một trong những nguồn gốc của búp bê Nhật Bản là tập tục chuyển bệnh tật, tai ương sang “katashiro” hoặc “hitogata”̣( hình nhân) làm bằng gỗ, giấy để xua đuổi vận xấu, thanh tẩy. Tại các di tích từ nửa sau thế kỷ 7, người ta đã phát hiện ra búp bê gỗ (mokusei katashiro) từ thời Nara, cho thấy tập tục này đã tồn tại từ rất sớm.
Sau đó, búp bê với vai trò đồ chơi phát triển thành “hiina asobi”. Đầu thế kỷ 11, trong tác phẩm “Truyện Genji” của Murasaki Shikibu cũng có ghi chép về trò chơi này. Vào cuối thế kỷ 16, các nghi lễ cung đình kết hợp giữa nghi thức xua đuổi vận xấu bằng “katashiro (hitogata)” và “hiina asobi” đã được tổ chức, rồi dần lan rộng đến tầng lớp samurai. Đến thế kỷ 17, “Hina Matsuri” đã trở nên phổ biến trong dân gian, và Hina Ningyo cũng phát triển từ cặp búp bê đơn giản thành những bộ búp bê trang phục lộng lẫy, được trưng bày trên nhiều tầng.
🎎Đọc bài viết chi tiết về “Hina Matsuri”
Mặt khác, lễ hội Tango no Sekku (Tết Đoan Ngọ) cầu chúc cho sự trưởng thành khỏe mạnh của các bé trai đã trở nên phổ biến vào thời Edo như một nghi lễ cầu mong chiến thắng và trường thọ trong xã hội võ sĩ. Ban đầu, người ta trang trí mũ giáp và cờ ngoài trời, nhưng khi phong tục này lan rộng trong dân chúng, tập quán trưng bày Gogatsu Ningyo (búp bê tháng Năm) – những búp bê võ sĩ và bộ giáp mô phỏng các anh hùng trong truyền thuyết và lịch sử – trong nhà đã ra đời.
Thêm vào đó, vào thời Edo, văn hóa búp bê đa dạng như búp bê trang phục mô tả các cảnh nổi tiếng trong kịch Kabuki, kịch Noh, tranh mỹ nhân, hay phong cảnh đời sống thường nhật của người dân cũng phát triển rực rỡ.
Như vậy, búp bê Nhật Bản là một phần văn hóa được truyền lại đến ngày nay, đảm nhận nhiều vai trò đa dạng trong đời sống như tín ngưỡng, nghệ thuật, vui chơi và các dịp lễ hội.
Những loại búp bê Nhật Bản nào được công nhận là sản phẩm thủ công truyền thống? Giới thiệu các loại và đặc trưng
Búp bê Hakata (Tỉnh Fukuoka)
Nguồn gốc của búp bê Hakata được làm tại tỉnh Fukuoka bắt đầu từ năm 1600. Khi xây dựng thành Fukuoka, các nghệ nhân làm ngói trang trí ở hai đầu mái nhà (Oni-gawara) đã nung những búp bê đất nung và dâng lên cho lãnh chúa, được xem là khởi đầu của loại búp bê này. Đến thời Minh Trị (1868–1912), búp bê Hakata đã nổi tiếng tại các sự kiện như Triển lãm Paris năm 1867 và được xuất khẩu ra nước ngoài.
Một trong những đặc trưng của búp bê Hakata được lưu truyền từ xưa là việc tô màu trực tiếp lên búp bê đất nung, tạo cảm giác ấm áp của đất và mang lại vẻ đẹp sống động. Ngoài ra, búp bê Hakata còn nổi bật với sự đa dạng về chủ đề như mỹ nhân, Kabuki, Noh, võ sĩ, con giáp, v.v.
🎎Giá của “Búp bê Hakata” là bao nhiêu? Tham khảo các mẫu búp bê được đề xuất (Yahoo! Shopping)
Búp bê Sekku Edo (Tokyo, Saitama)
Đây là loại búp bê mặc trang phục Edo bắt đầu từ thời Edo, chịu ảnh hưởng từ nghệ thuật làm búp bê ở Kyoto. Vào thời Hōreki (1751–1764), phong cách “Edomae” với các đặc trưng như hiện thực, tinh tế và sống động đã được hoàn thiện.
Thời kỳ đỉnh cao của văn hóa búp bê Edo là vào thời Bunka-Bunsei (1804–1830). Khi đó, các loại búp bê tháng Năm mặc mũ giáp, áo giáp và cả mô hình giáp thật kiểu Edo cũng được chế tác cho lễ Tango no Sekku( tết Đoan ngọ).
Bên cạnh đó, vào thời Edo cũng xuất hiện các loại búp bê nhỏ, hiện thực mô phỏng các diễn viên Kabuki nổi tiếng như tranh Ukiyo-e, hay búp bê Ichimatsu. Những búp bê mặc trang phục Edo và giáp Edo này được công nhận là sản phẩm thủ công truyền thống do Bộ trưởng Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp chỉ định, truyền tải đời sống và văn hóa Edo đến ngày nay.
🎏“Búp bê Edo Sekku” có đắt không? Tham khảo giá (Yahoo! Shopping)
Búp bê Edo Oshie (Tokyo và các khu vực khác)
Edo Oshie bắt đầu được làm phổ biến ở khu vực Nihonbashi và Asakusa từ thời Edo. Hagoita trang trí bằng Edo Oshie, gọi là "Edo Oshie Hagoita", đã lan rộng thông qua việc bán tại "Toshi no Ichi" (Hội chợ Gà), và phát triển bằng cách kết hợp với trang phục và phong tục Kabuki, cũng như kỹ thuật của tranh Nhật Bản. Ở Asakusa, nơi có ba nhà hát lớn gọi là Edo Sanza, những bức tranh oshie lấy hình ảnh các diễn viên Kabuki làm chủ đề đã rất được ưa chuộng.
Sức hấp dẫn của Edo Oshie chính là biểu cảm và dáng vẻ sống động, tràn đầy sức sống. Việc thể hiện điều này rất khó, và người ta nói rằng các nghệ nhân đã phải trực tiếp xem sân khấu để lên ý tưởng. Thật sự, đây là một nghề thủ công truyền thống kết hợp giữa văn hóa và nghệ thuật.
Búp bê Iwatsuki (Tỉnh Saitama)
Nguồn gốc của búp bê Iwatsuki, được làm chủ yếu ở thành phố Iwatsuki, bắt đầu từ khoảng năm 1634-1647, khi việc xây dựng Nikko Toshogu được tiến hành. Trong số các nghệ nhân từ khắp nơi trên cả nước tập trung về đây và định cư tại Iwatsuki, có những người đặc biệt giỏi làm búp bê, từ đó nghề này phát triển. Hơn nữa, vào năm 1697, kỹ thuật làm đầu búp bê bằng gỗ (touso-gashira) do các nghệ nhân điêu khắc Phật giáo từ Kyoto truyền lại đã thúc đẩy sự phát triển của nghề làm búp bê. Kỹ thuật này được các võ sĩ và nông dân trong vùng tiếp nối như một nghề phụ.
Sản phẩm chính là các loại búp bê mặc trang phục như Hina Ningyo, Gogatsu Ningyo, Ukiyo Ningyo. Đặc điểm nổi bật là khuôn mặt tròn, đôi mắt to, và làn da mịn màng nhờ sử dụng bột trắng gofun. Trang phục sử dụng các loại vải dệt cao cấp như Nishijin-ori, kết hợp với màu sắc rực rỡ của búp bê tạo nên những tác phẩm sang trọng và lộng lẫy.
*Touso-gashira: Đầu búp bê làm từ bột gỗ trộn với hồ nếp và nặn thành hình.
🎎Giá của "Búp bê Iwatsuki" là bao nhiêu? Kiểm tra trên Yahoo! Shopping
Búp bê Suruga Hina (Tỉnh Shizuoka)
Nguồn gốc của búp bê Suruga Hina được cho là vào cuối thời Edo (đầu thế kỷ 19). Tại khu vực gần quận Suruga, thành phố Shizuoka ngày nay, các nghệ nhân làm búp bê đất từ tỉnh Mino (nay là tỉnh Gifu) đã được mời đến và bắt đầu làm "Neri Tenjin" bằng đất. Sau đó, loại búp bê "Ishougi Tenjin" mặc trang phục đã được tạo ra, trở thành nguyên mẫu của búp bê Suruga Hina.
Điểm nổi bật nhất của búp bê Suruga Hina là kỹ thuật "Udeori" hay còn gọi là "Furitsuke", trong đó hai cánh tay được uốn cong và gắn vào thân búp bê, đòi hỏi kỹ năng cao của nghệ nhân. Chỉ cần nhìn vào phần hoàn thiện của kỹ thuật này cũng có thể nhận ra tác phẩm của nghệ nhân nào, bởi cá tính của từng người thể hiện rất rõ.
Một đặc điểm nữa là trang phục được may tách rời thành phần trên và dưới, tạo nên vẻ lộng lẫy và hình dáng sinh động. Các sản phẩm chính bao gồm búp bê Hina Ningyo, búp bê Gogatsu Ningyo , búp bê Rentaijin, búp bê võ sĩ, v.v.
*Rentaijin: Búp bê mô phỏng Sugawara no Michizane, một quý tộc thời Heian được tôn kính như vị thần học vấn.
🎎Búp bê Suruga Hina có đắt không? Kiểm tra mức giá (Yahoo! Shopping)
Đồ dùng Hina Suruga (Tỉnh Shizuoka)
Lịch sử của đồ dùng Hina Suruga bắt nguồn từ thế kỷ 16, khi việc xây dựng Đền Shizuoka Sengen được tiến hành. Nhờ công trình này, các thợ mộc và thợ sơn mài lành nghề từ khắp nơi trên cả nước đã tập trung về Shizuoka. Nghề làm đồ dùng Hina phát triển như một lĩnh vực của đồ sơn mài và được truyền lại như một nghề thủ công tinh xảo.
Đặc điểm lớn nhất là mỗi món đồ dùng Hina trang trí xung quanh búp bê Hina, như tủ, bàn trang điểm, dù chỉ là các mẫu truyền thống cũng đã có khoảng 40 loại, đều được chế tác tỉ mỉ theo quy trình giống như đồ nội thất thật. Vì vậy, hộp kim chỉ hay tủ nhỏ có thể sử dụng thực tế như hộp đựng đồ. Ngoài ra, các món đồ dùng Hina này còn được trang trí bằng maki-e lộng lẫy, tạo nên không khí thanh nhã, cũng là điểm hấp dẫn của đồ dùng Hina Suruga.
Búp bê Kyo (Kyoto)
Búp bê Kyo là tên gọi chung cho các loại búp bê Nhật Bản được làm tại Kyoto. Nguồn gốc của chúng bắt đầu từ thời Heian (cuối thế kỷ 8 đến thế kỷ 12), với những búp bê "Hiina" từng là đồ chơi của các bé gái quý tộc. Sau đó, vào thời Edo, các loại búp bê mặc trang phục như búp bê Hina Ningyo, Gogatsu Ningyo, búp bê Ukiyo, v.v. đã ra đời.
Đặc điểm của búp bê Kyo là quy trình sản xuất được phân chia theo từng công đoạn và bộ phận như đầu, tóc, tay chân, phụ kiện nhỏ, v.v. Không ít sản phẩm cao cấp được mặc kimono Nishijin dệt thật. Truyền thống được vun đắp bởi các nghệ nhân có kỹ thuật cao vẫn tiếp tục sống mãi, tạo nên sức hấp dẫn sâu sắc của búp bê Kyo.
🎎Búp bê Kyo là loại búp bê như thế nảo? kiểm tra (Yahoo! Shopping)
Kokeshi Nhật Bản là gì? Nghệ thuật truyền thống Tohoku nhìn từ nguồn gốc, các loại và đặc trưng
Đặc điểm lớn nhất của Kokeshi là hình dáng đơn giản chỉ gồm đầu và thân. Nguồn gốc của Kokeshi bắt đầu từ thời Bunka-Bunsei (1804-1830) thời Edo, khi các thợ mộc vùng Tohoku làm đồ chơi cho trẻ em. Kỹ thuật sản xuất, hình dáng, hoa văn chỉ được truyền lại cho gia đình hoặc đệ tử, nên mỗi dòng họ, mỗi vùng lại có những đặc trưng riêng biệt. Hiện nay, Kokeshi được phân thành 12 dòng theo vùng sản xuất.
*Kijishi: Nghệ nhân chế tác các sản phẩm gỗ như bát, khay từ gỗ trắng bằng cách sử dụng thiết bị quay gọi là "rokuro".
🎎Kokeshi truyền thống có đắt không? Rẻ không? Kiểm tra mức giá (Yahoo! Shopping)
Các loại và đặc trưng của Kokeshi truyền thống Miyagi
Trong số 12 dòng kokeshi truyền thống, tỉnh Miyagi có 5 dòng là "Kokeshi Togatta", "Kokeshi Yajirou", "Kokeshi Naruko", "Kokeshi Sakunami" và "Kokeshi Hijiori". Tất cả đều ra đời tại các khu suối nước nóng, và toàn bộ quá trình chế tác đều do một nghệ nhân đảm nhiệm.
Kokeshi Togatta
Kokeshi Togatta có hai loại: loại có đầu lớn với trang trí kiểu tóc Nhật Bản rực rỡ và loại tóc đen không trang trí. Khuôn mặt có đôi mắt dài, sống mũi cao tạo cảm giác trưởng thành, và đặc trưng bởi các họa tiết đa dạng như hoa cúc, hoa mai được vẽ trên thân búp bê.
Kokeshi Yajirou
Đây là loại kokeshi có đặc trưng bởi các đường tròn như mũ nồi vẽ trên đầu, bên dưới là trang trí tóc Nhật Bản màu đỏ gọi là tegara. Vì được làm theo yêu cầu của khách hàng, nên so với các dòng khác, hình dáng và họa tiết trang trí rất đa dạng, là dòng kokeshi truyền thống có tính tự do cao.
* Đường tròn rokuro: Là đường được vẽ bằng thiết bị quay có tên là rokuro.
Kokeshi Naruko
Kokeshi được trang trí họa tiết hiện thực, chủ yếu là hoa cúc trên thân, tạo nên vẻ rực rỡ. Khi xoay đầu sẽ phát ra âm thanh "kít kít", khuôn mặt hình hạt dưa (cân đối như hạt dưa) và thân có eo thon là những đặc trưng nổi bật.
Kokeshi Sakunami
Nhìn chung, có hai loại: loại thân thẳng, mảnh như que với đầu nhỏ, và loại có phần eo thon và chân váy lớn tạo cảm giác vững chắc.
Kokeshi Hijiori
Là dòng kokeshi kế thừa từ dòng Naruko và Togatta. Phần thân chịu ảnh hưởng mạnh từ dòng Naruko, to và thẳng, nhưng cũng có loại có eo thon phía trên chân váy và chân váy to. Phần thân có màu vàng tươi, các nét mặt được vẽ mạnh mẽ cũng là một đặc trưng của loại kokeshi này.
Comments