Gạo là một phần không thể thiếu trên bàn ăn của người Nhật. Năm 2025, những sự kiện như “Cuộc bạo loạn gạo thời Reiwa” khi gạo biến mất khỏi các kệ siêu thị, hay “cổ cổ cổ mễ” (loại gạo được thu hoạch từ vài năm trước trong kho dự trữ ) đã trở thành đề tài nóng, khiến người Nhật một lần nữa nhận ra tầm quan trọng của gạo trong đời sống. Vậy tại sao gạo lại gắn bó sâu sắc đến như vậy với cuộc sống của người Nhật? Câu trả lời có thể được truy ngược về tận thời thần thoại Nhật Bản xa xưa. Bài viết này sẽ cùng bạn giải mã câu chuyện về cách mà gạo đã trở thành cội nguồn của lịch sử, văn hóa và đời sống ẩm thực của Nhật Bản như thế nào.
* Nếu bạn mua hoặc đặt chỗ cho các sản phẩm được giới thiệu trong bài viết, một phần doanh số bán hàng có thể sẽ được hoàn lại cho FUN! JAPAN.
Mối quan hệ sâu sắc giữa gạo với người Nhật và lịch sử của gạo
Ở Nhật Bản, có những câu chuyện thần thoại liên quan đến gạo. Gạo và đền thờ cũng có mối liên hệ sâu sắc, và nhiều lễ hội ở Nhật Bản cũng có liên quan đến gạo.
Nguồn gốc của gạo trong thần thoại Nhật Bản
Trong Kojiki, có một thần thoại kể rằng Amaterasu Omikami, được mệnh danh là thần mặt trời, đã trồng lúa lần đầu tiên trên thiên giới. Và người ta nói rằng việc trồng trọt bắt đầu khi Ninigo no Mikoto là cháu trai của Amaterasu Omikami, khi xuống hạ giới đã mang theo hạt lúa. Vì vậy ông được biết đến như là vị thần của ngũ cốc dồi dào. Những thần thoại này cũng cho thấy gạo là một vật thiêng liêng và là món quà đặc biệt từ các vị thần.
Ngoài ra, có một truyền thuyết ở Nhật Bản kể rằng "có bảy vị thần trong mỗi hạt gạo", và ngay từ khi còn nhỏ, ông đã được những người lớn xung quanh dạy rằng "Không được bỏ lại dù chỉ một hạt gạo" để biết trân trọng từng hạt gạo. Từ "Itadakimasu" thường nói trước bữa ăn chứa đựng lòng biết ơn đối với thần gạo và tất cả các sinh vật sống.
Mối liên hệ giữa đền thờ và gạo
Đối với người Nhật vốn là dân tộc nông nghiệp thì nông nghiệp và các đền thờ Thần đạo (jinja) có mối liên hệ sâu sắc với nhau. Khi bạn đến thăm đền thờ, chắc hẳn bạn đã từng bỏ tiền cúng dường vào hòm công đức tại điện thờ chính, phải không? Tuy nhiên, vào thời xưa, lễ vật dâng lên thần linh không phải là tiền bạc, mà là gạo trắng được bọc trong giấy trắng, gọi là “ohineri” (*1), để thể hiện lòng biết ơn đối với một mùa màng bội thu. Khi thực hiện các nghi lễ chính thức như cầu an hay trừ tà, người ta thường nộp “hatsuhoryō” (lệ phí lễ đầu mùa) tại văn phòng của đền. Từ “hatsuho” có nghĩa là “bông lúa đầu mùa” – tức là những bông lúa đầu tiên được thu hoạch trong năm, và tên gọi này bắt nguồn từ truyền thống dâng những bông lúa đầu tiên lên thần linh. Ngày nay, việc dâng tiền như lễ vật cho các vị thần đã trở nên phổ biến, và trong các dịp như lễ Shichi-Go-San (lễ trưởng thành cho trẻ nhỏ), lễ đến đền khi trẻ mới sinh (omiya-mairi), hay lễ trừ tà, người ta thường nộp “hatsuhoryō” như một cách tiếp nối truyền thống dâng lễ đầu mùa cho thần linh.
(*1) “ohineri” là tiền được bọc trong giấy. Nó giống như tiền tip để thể hiện lòng biết ơn.
Gạo cũng được kết hợp vào các nghi lễ khác. Omiki là rượu thánh được dâng trước các vị thần thực chất là một loại rượu Nhật Bản được làm từ gạo. Việc dâng omiki thể hiện lòng biết ơn đối với vụ mùa đã thu hoạch, đồng thời là lời cầu nguyện cho một mùa màng bội thu trong năm tiếp theo.
Ngoài ra, phần lớn các lễ hội truyền thống của Nhật Bản cũng bắt nguồn từ việc cầu nguyện cho vụ mùa bội thu. Trong đó, nổi bật nhất là Kinensai là lễ cầu mùa và Niinamesai là lễ tạ ơn mùa màng. Lễ Kinensai được tổ chức vào khoảng tháng 2, khi người dân bắt đầu cày bừa ruộng lúa vào mùa xuân. Trong lễ này, họ cầu nguyện cho một năm ngũ cốc phong phú, mùa màng tốt tươi. Ngược lại, lễ Niinamesai diễn ra vào khoảng tháng 11, sau khi mùa thu hoạch kết thúc. Trong dịp này, người ta dâng những hạt lúa mới thu hoạch trong năm lên thần linh để tỏ lòng biết ơn vì vụ mùa được mùa.
Các lễ hội nổi tiếng trên khắp Nhật Bản cũng dựa trên các nghi lễ nông nghiệp liên quan đến trồng lúa. Người ta nói rằng Lễ hội Aomori Nebuta được tạo ra bằng cách kết hợp giữa lễ Thất tịch (Tanabata) và nghi thức đuổi sâu bọ ( mushi okuri) (*2), và những chiếc đèn lồng gắn vào cột tre dài của Lễ hội Akita Kanto được sắp xếp theo hình bông lúa. Có một giả thuyết cho rằng Lễ hội Kishiwada Danjiri ở Osaka cũng bắt đầu với Lễ hội Inari, được tổ chức vào thời Edo để cầu cho một vụ mùa bội thu.
*2 Mushi okuri là một nghi lễ được tổ chức vào đầu mùa hè với mục đích cầu nguyện để cây trồng không bị sâu bệnh gây hại.
Tín ngưỡng đền Inari và văn hóa trồng lúa
Có khoảng 30.000 ngôi đền Inari trên khắp Nhật Bản, và chúng được tôn thờ như những vị thần của mùa màng bội thu và kinh doanh thịnh vượng. Người ta nói rằng nguồn gốc của cái tên Inari là khi một mũi tên được bắn vào mochi, gạo bay đi như một con thiên nga và ở trên đỉnh núi, vì vậy nó được thờ trong vị thần và tên công ty "Inari" được tôn thờ. Từ "Inari" có nghĩa là "lúa đã trồng". Ngôi đền chính của Đền Inari là Đền Fushimi Inari Taisha và nằm ở phường Fushimi, thành phố Kyoto.Nguồn gốc tên gọi Inari được cho là bắt đầu từ một truyền thuyết: khi một mũi tên được bắn trúng vào một chiếc bánh mochi dùng làm bia, chiếc bánh đó hóa thành một con thiên nga trắng bay lên và đậu trên đỉnh núi. Tại nơi đó, cây lúa bắt đầu trổ bông, và người ta đã lập đền thờ vị thần tại đó, đặt tên là "Ina-ri" (伊奈利) – mang ý nghĩa “lúa đã kết hạt”. Từ "Inari" bắt nguồn từ cụm từ "Ine ga nari" nghĩa là “lúa đã kết hạt”. Tổng bản doanh của tất cả các đền Inari trên khắp Nhật Bản là Đền Fushimi Inari Taisha, tọa lạc tại quận Fushimi, thành phố Kyoto.
Đền Fushimi Inari Taisha
- Địa chỉ: 68 Fukakusa Yabunouchi-cho, Fushimi-ku, Thành phố Kyoto
- Cách đi: [Tàu điện] Đi bộ một đoạn ngắn từ ga JR Inari. 5 phút đi bộ từ ga Keihan Fushimi Inari
- Chi tiết: Mở cửa quanh năm
- Trang Web:https://inari.jp/about/
Lịch sử Nhật Bản được hỗ trợ bởi lúa gạo
Gạo không chỉ là nền tảng trong đời sống ẩm thực của người Nhật, mà còn góp phần hình thành nên chính cấu trúc xã hội của đất nước này..
Văn hóa cộng đồng của Nhật Bản được tạo ra từ việc trồng lúa
Việc trồng lúa là một quá trình cần nhiều công đoạn như dẫn nước vào ruộng, cấy lúa và thu hoạch. Những việc này đều đòi hỏi sự tham gia và hợp tác của nhiều người. Chính vì vậy, hình thức lao động tập thể này đã dẫn đến sự hình thành của văn hóa “xã hội làng” , nơi người dân sống gắn kết và cùng nhau hỗ trợ dưới sự dẫn dắt của các trưởng làng. Thông qua việc chia sẻ khó nhọc trong công việc đồng áng, cùng nhau cầu nguyện cho mùa màng bội thu, và tổ chức các lễ hội mừng vụ mùa, mối quan hệ cộng đồng ngày càng được củng cố và phát triển mạnh mẽ hơn tại từng địa phương trên khắp Nhật Bản.
Giá trị của gạo ở thời Edo
Trong thời kỳ Edo kéo dài khoảng 250 năm, gạo là nền tảng của đời sống và kinh tế. Nông dân có nghĩa vụ trả phần lớn gạo thu hoạch dưới dạng "nengu" ( cống nạp hàng năm), và gạo là một loại tiền tệ quan trọng. Mức lương của samurai được biểu thị bằng lượng gạo có thể thu hoạch từ lãnh thổ, được gọi là "kokudaka", và là một tiêu chuẩn để đo lường sự được mùa của sản xuất lúa. Trong thời đại này, gạo là biểu tượng của sự giàu có, sức mạnh kinh tế và địa vị, đồng thời là một phần quan trọng trong việc hỗ trợ xã hội.
Mối quan hệ giữa gạo với các sự kiện trong năm ở Nhật Bản
Từ xa xưa, người ta vẫn luôn tin rằng trong mỗi hạt gạo đều có thần linh trú ngụ. Vì vậy, gạo và các món ăn từ gạo được dâng lên cúng và ăn như những món ăn tốt lành quanh năm.
| Thời kỳ | Đồ ăn | Nguồn gốc |
| Ngày đầu năm mới | Bánh nếp Kagami mochi | Bánh mochi dâng lên vị thần của năm |
| Kagami hiraki(ngày 11 tháng 1) | Ozoni | Món zoni để chia sẻ sức mạnh của vị thần của năm |
| Ngày 7 Tháng 1 | Cháo nanagusa | Cháo ăn để cầu nguyện cho sức khỏe. Chứa 7 loại rau |
| Ngày 15 Tháng 1 | Cháo đậu đỏ | Ăn cháo đậu đỏ có thêm bánh mochi vào ngày đầu năm mới để xua đuổi tà ma và cầu nguyện cho sức khỏe. |
| Lễ hội Hina (ngày 3 tháng 3) | Hinaarare hoặc Hishimochi | Cúng dường bằng hina arare và hishimochi làm từ gạo |
| Lễ hội thuyền rồng (ngày 5 tháng 5) | Kashiwa mochi và chimaki | Cầu cho cháu con phồn thịnh. |
| Ngày xuân phân (khoảng ngày 21 tháng 3) | Botamochi | Vào dịp Xuân phân (Ohigan mùa xuân), người Nhật có tập tục ăn botamochi. |
| Ngày Thu Phân (ngày 23 tháng Chín) | Ohagi | Vào dịp Thu phân ( Ohigan mùa thu), người ta thường ăn ohagi (*3) |
| Ostukimi (Ngắm trăng) (khoảng ngày 15 tháng 9) | Tsukimi dango | Để cảm ơn các vị thần vì một vụ mùa bội thu, họ dâng và ăn bánh dẻo làm từ gạo. |
| Lễ kỷ niệm (đám cưới, sinh nhật, shichigosan, v.v.) | Cơm đậu đỏ | Màu đỏ được cho là có tác dụng xua đuổi tà ma, và người ta thường ăn cơm đậu đỏ vào dịp lễ kỷ niệm |
(*3) Botamochi và ohagi là cùng một loại thực phẩm, nhưng chúng được gọi bằng những cái tên khác nhau tùy theo mùa.
Văn hóa ẩm thực Nhật Bản bắt nguồn từ gạo
Cơm trắng vừa nấu chín đã rất ngon khi ăn riêng, nhưng còn tuyệt vời hơn khi được biến tấu thành nhiều món ăn đa dạng, mang đến cho chúng ta nhiều trải nghiệm ẩm thực thú vị.
Sushi, cơm nắm, cơm trộn, bát cơm
Sushi
Đây là một món ăn nghệ thuật kết hợp cơm ngâm giấm với hải sản tươi sống, và là đại diện của ẩm thực Nhật Bản được yêu thích không chỉ ở Nhật Bản mà còn ở nước ngoài.
🍴 【Tabelog】Sushi TOKYO 100 nhà hàng tốt nhất 2025
Cơm nắm
Cơm nắm( Onigiri) là món ăn tiện lợi và quen thuộc, có thể xem là món ăn linh hồn của Nhật Bản. Người ta thường cho umeboshi( mơ muối) hoặc cá hồi vào cơm bọc rong biển, nhưng điều hấp dẫn là bạn có thể thêm các nguyên liệu theo ý thích của mình. Bạn có thể dễ dàng mua nó ở các cửa hàng tiện lợi, và các cửa hàng đặc sản onigiri cũng rất phổ biến.
Cơm trộn
Khi nấu cơm cùng với các loại rau củ hay hải sản theo mùa, bạn có thể thưởng thức hương vị tinh tế đặc trưng chỉ có trong từng thời điểm của năm. Chẳng hạn, vào mùa xuân có cơm nấu với măng (takenoko gohan), mùa thu thì có cơm nấm matsutake, cơm khoai lang, hoặc cơm hạt dẻ. Đây đều là những món ăn từ gạo giúp bạn cảm nhận rõ nét hương vị của từng mùa trong năm.
Cơm bát( don)
Có rất nhiều loại cơm bát( don), chẳng hạn như bát lươn( unadon), bát tempura( ten don) , bát katsudon và bát bò( gyudon). Tất cả các loại cơm trên đều được nhiều thế hệ yêu thích.
Mochi, bánh gạo, rượu sake Nhật Bản, bánh mì bột gạo
Gạo cũng có thể được sử dụng như một sản phẩm chế biến.
Bánh mochi
Bánh mochi được làm bằng gạo nếp hấp chín rồi giã nhuyễn. Đây là món ăn không thể thiếu cho dịp năm mới. Bánh mochi cũng xuất hiện tại các lễ hội và những ngày tốt lành. Vào ngày đầu năm mới, bánh mochi được ăn trong ozoni hoặc oshiruko. Bánh moochi nướng chấm nước tương rồi bọc rong biển hay chấm bột đậu nành( kinako) hoặc nước tương đường cũng rất phổ biến.
Bánh gạo ( sembei)
Đây là một loại bánh truyền thống của Nhật Bản được làm bằng cách nghiền gạo và nướng lên. Bánh có đặc trưng bởi kết cấu giòn rụm, thơm vị nước tương và muối.
Rượu Nhật (Sake)
Đây là loại rượu tiêu biểu của Nhật Bản, được làm bằng cách lên men gạo và koji (mốc gạo) là hai nguyên liệu chính. Rượu sake không chỉ là một phần trong văn hóa truyền thống mà còn nổi bật bởi sự kết hợp tuyệt vời với các món ăn. Chúng tôi khuyên bạn nên chọn loại rượu sake vị khô, thanh nhẹ khi ăn cùng hải sản, và chọn loại rượu sake có vị đậm đà để kết hợp với các món thịt.
Bánh mì bột gạo
Trong những năm gần đây, doanh số bán bánh mì bột gạo không chứa gluten cũng tăng lên. Khi hâm nóng, nó có kết cấu dai và có thể ăn ngon như bánh mì lúa mì.
🛒Yahoo! Mua sắm 👉 Mua bánh mì bột gạo
Làm phong phú thêm bàn ăn của người Nhật! "Món ăn kèm với cơm" ngon nhất được tìm thấy tại AKOMEYA TOKYO
Dành cho những ai muốn thưởng thức cơm hàng ngày ngon hơn nữa, chúng tôi đã đến phỏng vấn “AKOMEYA TOKYO”, một cửa hàng phong cách sống rất được yêu thích cả bởi người Nhật lẫn du khách nước ngoài. Tại đây, cửa hàng tập trung vào ý tưởng “một bát cơm nóng hổi làm trung tâm, lan tỏa thành vòng tròn của sự ngon miệng”, và cung cấp nhiều sản phẩm độc đáo xoay quanh bữa cơm Nhật. Chúng tôi đã lắng nghe những gợi ý về các món ăn kèm cơm mà cửa hàng khuyên dùng!
AKOMEYA TOKYO/Umebishio với cá ngừ 540 yên (đã bao gồm thuế)
"Umebishio AKOMEYA TOKYO/Umebishio với cá ngừ" là một loại mận nhào nấu chín với đường và rượu mirin. Sản phẩm này có chứa tía tô và cá ngừ để kết hợp với cơm, vì vậy nó rất hợp với nhân cơm nắm. Chỉ cần thêm các loại rau như đậu bắp, gừng và kaiware và trộn với nhau để tạo ra món ăn phụ ngon nhất! Những người không thực sự thích vị của mơ cũng rất nên thử.
AKOMEYA TOKYO/ Tappuri Guzai- Sốt gừng rau thơm 756 yên (đã bao gồm thuế)
Trong dòng sản phẩm nổi tiếng “Tappuri Guzai” ( Nhiều nguyên liệu), được chế biến từ nguyên liệu nội địa Nhật Bản và giữ nguyên cảm giác đầy đặn, rõ vị của từng thành phần, có một loại đặc biệt được khuyên dùng. Với hương thơm của gừng, tỏi, dầu mè kết hợp cùng vị cay nhẹ của ớt ichimi, sản phẩm này cực kỳ phù hợp làm nhân cơm nắm dành cho người lớn. Bạn cũng có thể biến tấu cách thưởng thức sản phẩm này bằng cách ăn kèm với món gà rán hoặc thêm vào nước chấm của món gyoza.
AKOMEYA TOKYO/ Tappuri Guzai- Tantan Niku Miso 756 yên (đã bao gồm thuế)
Sản phẩm này được làm từ thịt lợn nội địa Nhật Bản, cùng với dưa cải muối (zasai), măng, và đậu phộng. Đặc biệt, mỗi nguyên liệu đều được cắt theo kiểu khác nhau, mang lại đa dạng về kết cấu và cảm giác khi ăn, rất thú vị. Hương vị không quá cay nhưng lại đậm đà, giàu umami, phù hợp với nhiều đối tượng. Không chỉ ăn cùng cơm trắng nóng hổi, bạn còn có thể dùng để ăn kèm với đậu phụ lạnh (hiyayakko).
AKOMEYA TOKYO/ Nấm truffle cá hồi 900 yên (đã bao gồm thuế)
Đây là một món ăn kèm cơm với hương thơm nấm truffle sang trọng, mang đến cảm giác cao cấp và tinh tế ngay cả trong bữa cơm hàng ngày. Bạn cũng có thể cho nó vào món salad hoặc sử dụng nó như một thành phần trong món trứng tráng. sản phẩm này cũng rất được ưa chuộng làm quà tặng.
AKOMEYA TOKYO/ Tappuri Guzai- Cà ri Keema bò cay 756 yên (đã bao gồm thuế)
Món ăn kèm này không sử dụng nước, thay vào đó là sự cô đặc của vị umami từ nguyên liệu tự nhiên kết hợp cùng hương thơm hấp dẫn của các loại gia vị, tạo nên hương vị rất hợp khi ăn với cơm trắng. Không chỉ ăn với cơm nóng, bạn cũng có thể trộn vào cơm chiên hoặc thêm vào hộp cơm trưa của mình!
AKOMEYA TOKYO Tokyu Plaza Shibuya
- Địa chỉ: 1-2-3 Dogenzaka, Shibuya-ku, Tokyo Tokyu Plaza Shibuya 2F
- Giờ làm việc: [AKOMEYA TOKYO] 11:00~21:00
- 【AKOMEYA Shokudo】11:00~21:00 (L.O.20:30) *Đóng cửa vào các ngày trong tuần 15:00~17:00
- https://www.akomeya.jp/store_info/store/sshibuya/
Nộp thuế quê hương với gạo
Gạo được ưa chuộng như một món quà đáp lễ cho việc nộp thuế quê hương. Bạn có thể thử gạo thương hiệu địa phương và gạo mới, và bạn có thể so sánh gạo từ các vùng miền khác nhau. Tại sao không thử tìm ra loại gạo yêu thích của mình bằng cách nộp thuế quê hương nhỉ?
🛒Yahoo! Mua sắm 👉 Gạo nộp thuế quê hương
🍚 Đọc bài viết về Danh sách các giống gạo tiêu biểu 👉Các loại gạo ở Nhật Bản là gì? Giải thích sự khác biệt so với gạo Thái Lan
Tài liệu tham khảo:
- Ban biên tập “Các vị thần và đền thờ Thần đạo Nhật Bản”. Mọi điều bạn muốn biết! Các vị thần và đền thờ Thần đạo Nhật Bản – Bí mật của thế giới thần thoại và những thánh địa quen thuộc. Ấn bản đầu tiên, in lần thứ nhất, ngày 30 tháng 8 năm 2024, tổng số 128 trang.
- Nhà xuất bản Seibido. Hướng dẫn đầy đủ về các đền thờ Thần đạo. Năm 2020, tổng số 160 trang.
- Công ty Cổ phần Poplar. Tìm hiểu lịch sử của gạo!. In lần đầu, tháng 4 năm 2002, tổng số 48 trang.
- Công ty Nghiên cứu PHP. Nghiên cứu chuyên sâu về gạo. Ấn bản đầu tiên, in lần thứ nhất, ngày 8 tháng 12 năm 2015, tổng số 64 trang.
Tham khảo:
- Kameda Confectionery HP: https://www.kamedaseika.co.jp/ (ngày tham khảo Tháng Tám 2025)
Comments