Lễ Obon là một nghi lễ quan trọng đối với người Nhật, được cho là thời điểm linh hồn của tổ tiên và những người thân yêu đã khuất trở về từ thế giới bên kia. Thông thường được tổ chức từ ngày 13 đến 16 tháng 8, lễ này nhằm đón linh hồn người đã khuất, cầu nguyện cho họ được an nghỉ và tưởng niệm. Ngày nay, nhiều người Nhật xem đây là dịp nghỉ ngơi, đi du lịch hay về quê, giống như một kỳ nghỉ hè. Thực tế, trong tiếng Nhật còn có cách nói ví von “như thể Tết và Obon đến cùng lúc” để diễn tả những điều vui vẻ, hạnh phúc xảy ra cùng lúc.
Trong bài viết này, chúng tôi sẽ giải thích dễ hiểu về nguồn gốc và ý nghĩa của lễ Obon, thời gian nghỉ Obon năm 2025 và cách người Nhật xưa nay đón lễ Obon.
Lễ Obon là gì? Giải thích dễ hiểu về ý nghĩa và nguồn gốc
Nguồn gốc và lịch sử của lễ Obon
Lễ Obon là một nghi lễ tưởng niệm linh hồn tổ tiên và người đã khuất. Thông thường được tổ chức từ ngày 13 đến 16 tháng 8, trong thời gian này, người ta tin rằng linh hồn người chết sẽ trở về từ thế giới bên kia, tức là cõi cực lạc. Linh hồn được đón về nhà nơi họ từng sống khi còn sinh thời, để cầu nguyện cho họ được an nghỉ và tưởng nhớ.
Tên gọi chính thức của lễ Obon là “Urabon’e”, được cho là bắt nguồn từ kinh Phật “Urabon-kyo”.
Từ “Urabon” trong kinh Urabon được cho là có nguồn gốc từ tiếng Phạn “Ullambana”. Câu chuyện bắt nguồn từ việc một đệ tử của Đức Phật đã tổ chức lễ tưởng niệm mẹ mình trong dịp lễ Obon, nhờ đó mẹ ông đã được siêu thoát và đến cõi cực lạc.
Tập tục Phật giáo tưởng nhớ và cúng tế người đã khuất truyền vào Nhật Bản, dần trở thành một nghi lễ thờ cúng tổ tiên và định hình thành phong tục lễ Obon trong dân gian.
Ngày nay, các gia đình dù sống xa nhau vẫn có thói quen trở về quê trong dịp Obon để tưởng niệm tổ tiên.
Mục đích của lễ Obon
Như đã nói ở trên, mục đích của lễ Obon là tưởng niệm linh hồn tổ tiên và cầu nguyện cho họ được an nghỉ.
Thời gian lễ Obon từ ngày 13 đến 16 tháng 8 thường là kỳ nghỉ của các công ty. Học sinh từ tiểu học đến đại học cũng đang trong kỳ nghỉ hè, các hoạt động câu lạc bộ cũng thường được tạm nghỉ. Nếu lễ Obon rơi vào cuối tuần, sẽ thành kỳ nghỉ dài, nhiều người có thể về quê hoặc tụ họp cùng gia đình, người thân.
Lễ Obon là một nghi lễ đón linh hồn từ thế giới bên kia trở về nhà, cùng gia đình và người thân tụ họp đông vui, tưởng nhớ và cầu nguyện cho người đã khuất.
Lễ Obon năm 2025 diễn ra từ ngày nào đến ngày nào?【Tổng hợp kỳ nghỉ Obon・thời gian】
Lễ Obon năm 2025 (năm Reiwa thứ 7) kéo dài 4 ngày, từ thứ Tư ngày 13 tháng 8 đến thứ Bảy ngày 16 tháng 8. Thứ Hai ngày 11 là ngày lễ “Ngày của núi”, còn thứ Ba ngày 12 là ngày thường, nên nhiều người sẽ được nghỉ 5 ngày liên tiếp từ ngày 13 đến Chủ Nhật ngày 17.
Từ thứ Bảy ngày 9 đến thứ Hai ngày 11 là kỳ nghỉ 3 ngày, nếu được nghỉ cả thứ Ba ngày 12, thì có thể kéo dài kỳ nghỉ thành 9 ngày liên tục từ ngày 9 đến ngày 17 tháng 8. Do là kỳ nghỉ dài, có thể nhiều người sẽ không chỉ về quê mà còn đi du lịch.
Tại sao lễ Obon ở Tokyo lại vào tháng 7? Sự khác biệt về thời gian Obon theo vùng
Sự khác nhau giữa lịch cũ và lịch mới
Như đã nói, lễ Obon thông thường diễn ra từ ngày 13 đến 16 tháng 8, nhưng đây là theo lịch cũ. Từ thời Minh Trị, Nhật Bản sử dụng lịch mới (dương lịch), theo đó, lễ Obon được tổ chức từ ngày 13 đến 16 tháng 7.
Mặc dù lịch mới đã quy định lễ Obon vào tháng 7, nhưng nhiều người vẫn giữ thói quen tổ chức vào tháng 8 theo lịch cũ, điều này thật thú vị.
Lễ Obon ở Tokyo: Từ 13 đến 16 tháng 7
Một số khu vực, trong đó có Tokyo, tổ chức lễ Obon vào tháng 7 theo lịch mới. Lễ Obon tháng 7 thường được tổ chức chủ yếu tại các thành phố.
Khác biệt với các vùng nông thôn (tháng 8 là phổ biến)
Ngược lại, ở các vùng nông thôn xa thành thị, lễ Obon vào tháng 8 theo lịch cũ vẫn phổ biến. Điều này liên quan đến việc trước đây đa số người Nhật làm nông nghiệp, và giữa tháng 7 theo lịch mới là thời điểm mùa vụ bận rộn, khó có thể nghỉ lễ để tưởng nhớ người đã khuất. Do đó, lễ Obon tháng 8 vẫn được duy trì ở nông thôn, dù đã đổi sang lịch mới.
Trong khi đó, ở Tokyo – nơi không có đặc trưng nông nghiệp – thì lễ Obon tháng 7 đã phổ biến.
Ngoài ra, tùy theo ngành nghề đặc thù của từng địa phương mà thời gian tổ chức lễ Obon cũng có sự khác biệt.
Làm gì trong lễ Obon? Nghi lễ・Tập tục・Món ăn
Lửa đón linh hồn・Lửa tiễn linh hồn
Ngọn lửa được đốt vào ngày đầu tiên của lễ Obon để đón linh hồn tổ tiên được gọi là “lửa đón linh hồn”, và ngọn lửa được đốt khi tiễn đưa linh hồn được gọi là “lửa tiễn linh hồn”.
Lửa đón linh hồn thường được đốt trước cửa nhà hoặc tại nghĩa trang. Người ta dùng một chiếc đĩa đất nung phẳng gọi là “hōraku”, và đốt thân cây gai dầu đã lột vỏ gọi là “ogara”. Nếu đốt lửa đón linh hồn tại nghĩa trang, thì sau đó người ta chuyển lửa sang lồng đèn lễ Obon và mang về nhà. Khi về đến nhà, ngọn lửa được chuyển sang một chiếc lồng đèn lễ Obon khác, rồi đứng trước cửa nhà mặc niệm trong im lặng trước khi dập lửa.
Người ta tin rằng thông qua lửa đón linh hồn, linh hồn người đã khuất sẽ được đưa về nhà. Một khi linh hồn đã được đưa về nhà thì sẽ không bị lạc đường nữa, vì vậy có thể dập lửa đón linh hồn sau đó.
Lửa tiễn linh hồn trái ngược với lửa đón linh hồn. Người ta thắp lửa trong nhà, đưa linh hồn đến nghĩa trang hoặc đến cửa nhà, sau đó mặc niệm tại nơi tiễn đưa rồi dập lửa.
Viếng mộ, về quê, và thời gian bên gia đình
Việc viếng mộ trong lễ Obon thường được thực hiện vào ngày 13 tháng 8. Ngày 13 còn được gọi là ngày đón lễ Obon, là ngày để đi đón linh hồn tổ tiên. Do đó, việc đi viếng mộ vào ngày 13, đốt “lửa đón linh hồn” để đón linh hồn tổ tiên được xem là quy trình thông thường. Tuy nhiên, không có quy định bắt buộc phải thực hiện vào đúng ngày 13.
Đồ cúng lễ Obon – Ngựa linh hồn và bò linh hồn
Đồ cúng trong lễ Obon cơ bản gồm 5 loại được gọi là “ngũ cúng phẩm”. Ngũ cúng phẩm gồm có nhang, hoa, nến, nước và đồ ăn. Người ta dâng hương, hoa, nến và bánh kẹo, v.v.
Ngoài ra, “ngựa linh hồn” làm từ dưa chuột và “bò linh hồn” làm từ cà tím cũng là đồ cúng lễ Obon phổ biến. Ngựa và bò linh hồn được làm bằng cách cắm đũa hoặc xiên tre vào dưa chuột và cà tím để tạo hình chân. Người ta thường trưng bày những con vật này trên bàn thờ đặc biệt gọi là “bàn thờ linh hồn” trong dịp lễ Obon.
Ý nghĩa của dưa chuột và cà tím này là tượng trưng cho phương tiện để linh hồn tổ tiên di chuyển giữa thế giới này và thế giới bên kia. Khi quay về nhà, họ cưỡi ngựa để đi nhanh, còn khi quay lại thế giới bên kia, họ cưỡi bò để về từ từ. Điều này thể hiện sự mong muốn được gặp lại linh hồn tổ tiên lâu hơn.
Lý do tại sao lại dùng dưa chuột và cà tím là vì chúng là rau mùa hè và dễ kiếm trong dịp lễ Obon.
Ngoài ra, vì lễ Obon là dịp linh hồn tổ tiên trở về, nên cũng có quan niệm rằng nên chuẩn bị những món ăn yêu thích của người đã khuất khi còn sống để đón tiếp. Dâng những món ăn mà người đã khuất yêu thích cũng là một cách tưởng nhớ tuyệt vời.
Có lễ Obon ở nước ngoài không?
Từ đầu đến giờ là giới thiệu về lễ Obon tại Nhật Bản, nhưng ở nước ngoài cũng có những tập quán tương tự lễ Obon.
“Tết Trung Nguyên” ở Trung Quốc được tổ chức vào ngày 15 tháng 7 âm lịch, người ta đốt tiền giấy và quà tặng bằng giấy để dâng lên tổ tiên, là một phong tục tưởng nhớ tổ tiên.
“Halloween” ở Mỹ cũng được xem là đêm để đón linh hồn người đã khuất. Tuy nhiên, gần đây nó chủ yếu trở thành sự kiện mà trẻ em hóa trang và đi xin kẹo. Tại Nhật Bản, Halloween cũng được yêu thích như một sự kiện hóa trang vui vẻ.
“Día de los Muertos” của Mexico, hay còn gọi là “Ngày của người chết”, được tổ chức trong hai ngày từ mùng 1 tháng 11. Người dân chuẩn bị đồ cúng để đón người thân đã khuất, đồng thời hóa trang sặc sỡ và vẽ mặt thành hình đầu lâu.
Các nghi lễ và lễ hội để đón linh hồn người đã khuất được tổ chức theo nhiều hình thức khác nhau tùy thuộc vào văn hóa và tôn giáo.
Cách tận hưởng lễ Obon năm 2025
Lượng người về quê trong lễ Obon năm 2025 được dự đoán sẽ đạt đỉnh vào ngày 10 tháng 8 (Chủ nhật), và lượng người trở lại thành phố – tức “làn sóng U-turn” – sẽ rơi vào khoảng ngày 15 (Thứ sáu) đến 16 (Thứ bảy). Trong thời gian lễ Obon, các phương tiện giao thông công cộng sẽ rất đông đúc, đặc biệt là vào ngày 10 và 15. Nếu bạn định đi bằng máy bay hoặc tàu cao tốc Shinkansen, nên đặt chỗ từ sớm.
Cuối cùng, nếu bạn dự định đến Nhật Bản trong dịp lễ Obon, dưới đây là một số sự kiện tiêu biểu nên tham khảo.
Lễ đốt lửa tiễn “Chữ Đại”
Được tổ chức vào ngày 16 tháng 8 tại thành phố Kyoto. Tại các ngọn núi bao quanh thành phố Kyoto, các ngọn lửa sẽ được thắp sáng thành hình các chữ "Dai" (Đại), "Myo" (Diệu), "Ho" (Pháp) cùng với hình thuyền và cổng Torii. Người ta tin rằng những linh hồn về thăm thế giới này trong dịp lễ Obon sẽ trở về cõi tịnh độ khi nhìn thấy những ngọn lửa này.
Điệu múa lễ Obon (Bon Odori)
“Bon Odori” là điệu múa được tổ chức vào buổi tối trong thời gian lễ Obon, thường tại sân chùa trong khu vực. Ngoài ý nghĩa đón tiếp và chiêu đãi linh hồn tổ tiên trở về từ cõi tịnh độ, điệu múa này còn là cơ hội giao lưu của cư dân địa phương. Âm nhạc và điệu múa khác nhau tùy từng vùng. Không chỉ có các bài “On-dō” và “dân ca” truyền thống, mà ngày nay người ta còn múa theo nhạc pop hiện đại hay nhạc anime.
Ngoài ra, hầu hết các buổi Bon Odori đều mở cửa tự do, ai cũng có thể tham gia. Tuy có một số nơi có đội múa riêng, nhưng phần lớn cho phép người dân và du khách tham gia tự do. Đây cũng là hoạt động du lịch được nhiều du khách nước ngoài yêu thích.
Lễ Obon là một sự kiện mùa hè quan trọng đối với người Nhật
Lễ Obon, vốn là dịp lễ tưởng niệm linh hồn tổ tiên từ thời xa xưa, ngày nay được người Nhật xem là kỳ nghỉ hè đáng mong chờ.
Trong dịp này, đường sá, phương tiện công cộng, khu du lịch và chỗ ở thường rất đông đúc, các cửa hàng, cơ sở và cơ quan công quyền có thể đóng cửa, nên hãy kiểm tra thông tin trước để tránh bất tiện.
Chúc bạn có một kỳ nghỉ hè thật vui vẻ!
Tài liệu tham khảo:
Tanaka Nobukazu & Miyata Noboru (Biên tập) “Từ điển các sự kiện hàng năm Sanseido – Phiên bản cải tiến”, xuất bản lần đầu, Sanseido, 2012, tổng cộng 458 trang
Aratani Naoki (Chủ biên) “Tập quán truyền thống Nhật Bản – Lịch và sự kiện hằng năm”, xuất bản lần đầu, Nhật Bản Văn nghệ Xã, 2007, tổng cộng 238 trang
Miura Yasuko (Chủ biên) “Cảm nhận mùa và tận hưởng cuộc sống – Nhật ký theo mùa”, xuất bản lần đầu, Nhà xuất bản Seibido, 2024, tổng cộng 191 trang
Comments