Sứ Nhật Bản là sự kết hợp tinh tế giữa truyền thống và kỹ nghệ thủ công, mang trong mình vẻ đẹp cùng tính ứng dụng cao. Ở Nhật, gốm sứ còn được gọi chung là "yakimono", và có rất nhiều vùng sản xuất nổi tiếng trải dài khắp đất nước. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ giới thiệu đến bạn lịch sử của "yakimono", đặc điểm riêng của từng vùng sản xuất, cũng như cách thưởng thức và sử dụng gốm sứ trong đời sống. Hãy cùng khám phá chiều sâu và vẻ đẹp độc đáo của gốm sứ Nhật Bản nhé!
💎 Tìm "đồ gốm Arita" hiện đại và thời trang
* Nếu bạn mua hoặc đặt chỗ cho các sản phẩm được giới thiệu trong bài viết, một phần doanh số bán hàng có thể được hoàn lại cho FUN! JAPAN
"Đồ sứ" ở Nhật Bản là gì? Giới thiệu về sự khác biệt so với gốm
Sứ là những sản phẩm được tạo hình từ đất hoặc đá làm nguyên liệu chính, sau đó được nung ở nhiệt độ cao để trở nên cứng và bền. Dựa trên loại đất, độ cứng, khả năng thấm nước và độ trong suốt, chúng được phân thành các loại: đồ đất nung (doki), gốm (tōki), gốm bán sứ (sekki), và sứ (jiki).
Gốm được tạo từ đất có pha một lượng nhất định chất thủy tinh (silicat), phủ men và được nung ở nhiệt độ từ khoảng 800–900°C đến 1200°C. Đặc trưng của gốm là không có độ trong suốt và có khả năng thấm nước.
Sứ được làm từ đất sét có hàm lượng cao chất thủy tinh, được nung ở nhiệt độ cao hơn gốm, khoảng 1300°C. Nhờ vậy, sứ cứng hơn gốm, có độ trong suốt và không thấm nước. Gốm bán sứ (sekki) là loại có đặc điểm trung gian giữa gốm và sứ. Trải qua hàng thế kỷ, sứ đã được sử dụng rộng rãi trong đời sống, từ các vật dụng như chén đĩa, ấm trà, bình, cho đến các vật trang trí. Mỗi vùng miền tại Nhật Bản lại phát triển những kỹ thuật và hoa văn độc đáo riêng, tạo nên sự đa dạng và chiều sâu văn hóa trong nghệ thuật gốm sứ.
Lịch sử của "sứ" ở Nhật Bản
Lịch sử gốm sứ Nhật Bản bắt đầu từ hơn 10.000 năm trước với gốm Jōmon. Từ khoảng thế kỷ thứ 2 trước Công nguyên đến thế kỷ thứ 3 sau Công nguyên, người Nhật đã làm ra gốm Yayoi. Đến giữa thời kỳ Kofun (đầu thế kỷ thứ 5), kỹ thuật nung gốm cao nhiệt từ lục địa được du nhập, dẫn đến sự ra đời của gốm Sueki – một bước tiến lớn cho khả năng nung ở nhiệt độ cao.
Vào thời Heian, gốm men tro sử dụng tro tự nhiên từ cỏ cây phát triển mạnh mẽ. Đến thời Azuchi–Momoyama, cùng với sự hưng thịnh của văn hóa trà đạo, nhiều dòng gốm nổi tiếng đã ra đời như Shino, Kizeto, Setoguro, Oribe tại vùng Seto (tỉnh Aichi) và Mino (tỉnh Gifu), cũng như gốm Raku tại Kyoto.
Vào thời Edo, việc phát hiện ra đá sứ tại vùng Arita (tỉnh Saga) đã đánh dấu bước khởi đầu cho việc sản xuất sứ tại Nhật Bản. Từ đó, dòng sứ vẽ màu (色絵磁器) cũng bắt đầu được chế tác, và khi những sản phẩm này trở nên phổ biến tại châu Âu, Nhật Bản đã tiến hành xuất khẩu với số lượng lớn.
Đến thế kỷ 18, việc sản xuất sứ không còn giới hạn ở Arita mà còn lan rộng sang các khu vực khác như Kyoto, Kutani, Tobe và Seto, góp phần làm phong phú thêm nền văn hóa gốm sứ đa dạng của Nhật Bản.
"Nhật Bản Lục Cổ Diêu (Nihon Rokkoyō) là gì? Giới thiệu các vùng sản xuất gốm sứ nổi tiếng"
"Lục cổ diêu" (Rokkoyō) là cách gọi chung cho sáu vùng sản xuất gốm sứ tiêu biểu của Nhật Bản, đã liên tục duy trì hoạt động chế tác từ thời Trung cổ cho đến ngày nay.
Đồ gốm Seto (Aichi)
Gốm Seto là tên gọi chung cho các loại gốm sứ được sản xuất chủ yếu tại thành phố Seto, tỉnh Aichi. Một trong những dòng gốm tiêu biểu của khu vực này là gốm Akazu, có nguồn gốc từ thời Nara (khoảng năm 700), khởi đầu là gốm Sueki và dần phát triển thành gốm men tro (gốm men xám) vào thời Heian (khoảng năm 815). Dòng gốm này nổi bật nhờ sử dụng 7 loại men và 12 kỹ thuật trang trí, tạo nên vẻ đẹp thanh lịch với họa tiết tinh tế và sắc màu tự nhiên mang đậm nét mộc mạc nhưng cao cấp.
Trong khi đó, dòng gốm Seto Sometsuke – được hoàn thiện vào giữa thời Edo (khoảng thế kỷ 19) – lại có đặc trưng là lớp nền trắng trong trẻo, được vẽ họa tiết thiên nhiên bằng màu lam chàm gọi là gosu. Dòng gốm này bắt nguồn từ các thợ gốm học được kỹ thuật làm sứ từ vùng Kyushu và đưa về phát triển tại Seto. Ngoài ra, ở Nhật Bản, từ “Setomono” thường được dùng để chỉ chung tất cả các loại gốm sứ – điều này cho thấy tầm ảnh hưởng sâu rộng của vùng Seto trong văn hóa gốm sứ Nhật Bản.
👉 Mua các mặt hàng phổ biến của "đồ gốm Seto"
Đồ gốm Echizen (Fukui)
Gốm Echizen là loại gốm đá màu nâu đất (gốm sekkị) được làm tại khu vực quanh thị trấn Echizen, huyện Nyū, tỉnh Fukui. Điểm hấp dẫn của dòng gốm này là vẻ mộc mạc được tạo nên từ men tự nhiên – hình thành khi tro củi bay vào sản phẩm trong quá trình nung ở nhiệt độ cao, tan chảy và tạo nên lớp men chảy tự nhiên trên bề mặt, dù không sử dụng men phủ nhân tạo.
Gốm Echizen có nguồn gốc từ cuối thời Heian (cách đây khoảng 850 năm). Những tác phẩm đầu tiên chịu ảnh hưởng của gốm Tokoname, nhưng theo thời gian đã phát triển nên phong cách riêng mang đặc trưng của Echizen. Nhờ độ bền cao và khả năng chống thấm nước tốt, gốm này từng được dùng phổ biến để làm hũ, chum, bình rượu và đồ dùng pha trà. Tuy nhiên, dòng gốm này từng bị mai một trong thời hiện đại. Sau khi Làng gốm Echizen được xây dựng vào những năm 1970, truyền thống chế tác đã được phục hồi, và đến nay vẫn tiếp tục sản sinh ra những tác phẩm mới mang hơi thở hiện đại nhưng vẫn giữ gìn kỹ thuật truyền thống.
👉 Mua các mặt hàng phổ biến của "đồ gốm Echizen"
Đồ gốm Tokoname (Aichi)
Gốm Tokoname được sản xuất quanh khu vực thành phố Tokoname, tỉnh Aichi, và ra đời vào cuối thời Heian. Dòng gốm này nổi bật nhờ việc sử dụng đất sét chứa nhiều sắt, tạo nên sắc đỏ đặc trưng nhờ men 朱泥 (Shudei), mang lại màu đỏ tươi sáng và độ bóng đặc biệt.
Một trong những sản phẩm nổi bật của gốm Tokoname là ấm Shudei dùng để rót trà. Tuy nhiên, những sản phẩm như ấm trà Shudei, đồ dùng trà đạo và bình cắm hoa chỉ bắt đầu xuất hiện từ thời Edo. Trước đó, gốm Tokoname chủ yếu được dùng để sản xuất các dụng cụ lưu trữ lớn như bình, hũ, chum.
Trong thời kỳ Meiji và Taisho, nhờ vào độ bền cao, gốm Tokoname còn được sử dụng nhiều trong xây dựng, như ống cống và gạch dùng trong xây dựng các công trình. Đến nay, gốm Tokoname vẫn được sử dụng trong nhiều lĩnh vực từ bồn rửa, bể tắm đến các đồ dùng gia đình khác.
👉 Mua các mặt hàng phổ biến của "đồ gốm Tokoname"
Đồ gốm Bizen (Okayama)
Gốm Bizen được sản xuất chủ yếu ở khu vực thành phố Bizen, tỉnh Okayama. Điểm đặc trưng của dòng gốm này là không sử dụng men, tạo ra vẻ mộc mạc và có chiều sâu, rất đặc biệt. Ngoài ra, vì không có hoa văn trang trí, gốm Bizen mang đến sự thú vị qua sự thay đổi màu sắc và hình dạng tự nhiên do tro củi và lửa tạo ra trong quá trình nung, khiến mỗi sản phẩm trở thành một tác phẩm nghệ thuật độc nhất vô nhị. Gốm Bizen phát triển từ kỹ thuật làm gốm Sueki, và theo truyền thống, đã được sản xuất từ thời Heian.
Vẻ đẹp mộc mạc của nó đã thu hút rất nhiều người yêu trà, bao gồm Sen no Rikyū, người đã phát triển trà đạo trong thời kỳ Azuchi-Momoyama. Cho đến ngày nay, truyền thống làm gốm Bizen vẫn tiếp tục được gìn giữ và phát triển, với nhiều người sống quốc bảo đã xuất hiện từ dòng gốm này.
✨ 【Starbucks】Đồ gốm Bizen của Okayama hiện đã có mặt trong cốc địa phương "JIMOTO Made"
👉 Mua các mặt hàng phổ biến của "đồ gốm bizen"
Đồ gốm Shigaraki (Shiga)
Gốm Shigaraki là loại gốm được sản xuất tại khu vực thị trấn Shigaraki, thành phố Kōka, tỉnh Shiga. Nguồn gốc của dòng gốm này có từ thời kỳ Nara (khoảng năm 742), khi Cung điện Shigaraki được xây dựng và sử dụng gạch ngói gốm.
Một trong những nét hấp dẫn của gốm Shigaraki chính là men tự nhiên tạo ra từ tro củi chảy và các hoa văn đỏ nâu đặc biệt do lửa tạo ra trong quá trình nung, gọi là biến hóa trong lò (※). Màu sắc đen nâu của gốm, hình thành từ tro củi cháy hết, mang lại vẻ đẹp wabi-sabi, tinh tế và mộc mạc. Trong thời hiện đại, tượng chồn (tanuki) là một trong những sản phẩm nổi tiếng của Shigaraki, được coi là biểu tượng may mắn.
※Biến hóa trong lò (窯変) là hiện tượng khi đất sét và lửa tạo ra những màu sắc và hoa văn bất ngờ mà người thợ không thể đoán trước.
👉 Mua các mặt hàng phổ biến từ "đồ gốm Shigaraki"
Đồ gốm Tamba Tatekui (Hyogo)
Gốm Tamba-TateKui (丹波立杭焼) được sản xuất tại khu vực xung quanh thị trấn Imada, thành phố Sasayama, tỉnh Hyōgo. Điểm đặc trưng của dòng gốm này là màu sắc và hoa văn đặc biệt hình thành khi tro củi trong quá trình nung kết hợp với các khoáng chất trong đất sét và men gốm, tạo ra hiệu ứng gọi là "tro phủ". Đây là một hiện tượng độc đáo mà chỉ có thể tìm thấy ở gốm Tanba.
Lịch sử của gốm Tamba-Kui bắt đầu vào cuối thời Heian. Ban đầu, người thợ làm gốm sử dụng phương pháp "紐作り" (nối đất sét thành dây và xếp chồng lên nhau) để tạo ra các sản phẩm lớn như bình và vại mà không sử dụng men. Đến đầu thời kỳ Edo, người thợ bắt đầu sử dụng "蹴りろくろ" (※) (chế tác gốm bằng bàn xoay dùng chân) và men gốm. Đến giữa thời kỳ Edo, các sản phẩm như chawan (bát trà), mizu-sashi (bình nước) và cha-ire (hộp trà) bắt đầu được sản xuất. Truyền thống này đã được duy trì cho đến ngày nay, và bạn có thể tìm thấy những sản phẩm mộc mạc và đẹp mắt, mỗi chiếc là một tác phẩm độc nhất vô nhị.
※蹴りろくろ: Là một loại bàn xoay gốm mà người thợ sử dụng chân để quay, khác với loại bàn xoay thông thường sử dụng tay.
👉 Mua các mặt hàng phổ biến của "đồ gốm Tamba Tateykui"
"Ba loại gốm sứ nổi tiếng của Nhật Bản (Ba loại gốm sứ hàng đầu của Nhật Bản) là gì?"
Gốm Seto – một trong sáu lò gốm cổ của Nhật Bản, gốm Imari/Arita – nơi sản sinh ra loại sứ đầu tiên của Nhật Bản, và gốm Mino – khi được kết hợp lại, được gọi là “Ba loại gốm nổi tiếng nhất Nhật Bản”.
Đồ gốm Imari / Arita (Saga)
Gốm Imari/Arita là loại gốm sứ được sản xuất ở khu vực quanh thị trấn Arita, tỉnh Saga – nơi lần đầu tiên sứ được làm ra tại Nhật Bản. Vào cuối thế kỷ 16, sau cuộc viễn chinh sang Triều Tiên, các thợ gốm được đưa về Nhật đã phát hiện ra đá sứ (nguyên liệu làm sứ) tại núi Izumiyama ở Arita, khởi đầu cho việc sản xuất sứ ở đây.
Thời đó, các sản phẩm sứ được nung ở Arita rồi vận chuyển từ cảng Imari nên thường được gọi chung là “gốm Imari”. Ngày nay, gốm nung ở Arita được gọi là “Arita-yaki” (gốm Arita), còn gốm sản xuất tại Imari được gọi là “Imari-yaki” (gốm Imari), và hai tên gọi này được phân biệt rõ ràng.
Đặc trưng của gốm Arita là cảm giác mịn, mỏng nhẹ khi chạm vào nhưng lại rất bền chắc. Gốm nổi bật với vẻ đẹp trong suốt của sứ trắng cùng những họa tiết trang trí tinh xảo – từ men lam xanh đơn sắc cho đến các họa tiết nhiều màu sắc rực rỡ được vẽ trên lớp men. Các phong cách tiêu biểu của gốm Arita bao gồm: Ko-Imari, Kakiemon, và Nabeshima. Cho đến ngày nay, gốm Arita vẫn là một trong những dòng sứ đại diện cho Nhật Bản và được yêu thích trên toàn thế giới.
👉 Mua các mặt hàng phổ biến của "đồ gốm Imari"
👉 Mua các mặt hàng phổ biến của "đồ gốm Arita"
Đồ gốm Mino (Gifu)
Gốm Mino là loại gốm sứ được sản xuất chủ yếu tại vùng Tōnō, tỉnh Gifu, với nguồn gốc từ thế kỷ thứ 5. Kể từ thời Muromachi, gốm Mino phát triển gắn liền với văn hóa trà đạo, từ đó cho ra đời những dòng gốm nổi tiếng như Shino, Oribe, Kizeto (Seto vàng), và Setoguro (Seto đen).
Gốm Mino không có một phong cách thống nhất mà rất đa dạng; chỉ riêng những sản phẩm được công nhận là nghề truyền thống do Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản chỉ định đã lên đến 15 loại. Trong đó, nổi bật là dòng Oribe với men xanh ngọc đặc trưng (ryokuyu) và hình dáng méo lệch cố ý, tạo nên nét cuốn hút độc đáo. Ngày nay, bên cạnh các tác phẩm nghệ thuật truyền thống, gốm Mino còn được sản xuất dưới dạng đồ dùng hàng ngày và gạch lát, là một trong những dòng gốm có sản lượng lớn nhất Nhật Bản.
👉 Mua các mặt hàng phổ biến của "đồ gốm Mino"
Cách thưởng thức "gốm sứ". Sự kiện, lễ hội, bảo tàng,...
Chiêm ngưỡng tại các bảo tàng trưng bày gốm sứ
Đồ gốm sứ không chỉ dành để mua về sử dụng mà còn có nhiều cách thưởng thức khác nhau. Một trong số đó là chiêm ngưỡng tại các bảo tàng và viện tư liệu. Tại Nhật Bản, có rất nhiều bảo tàng trưng bày gốm sứ, vì vậy bạn có thể ghé thăm những nơi đang triển lãm loại gốm sứ mà bạn quan tâm. Ví dụ, tại tỉnh Saga có "China on the Park" – một tổ hợp nơi bạn có thể khám phá bảo tàng về gốm sứ và tìm hiểu sâu hơn về nghệ thuật gốm Nhật Bản.
Tham quan các địa điểm và sự kiện liên quan đến gốm sứ
Khi ghé thăm những vùng sản xuất gốm sứ, bạn có thể bắt gặp những địa điểm liên quan đến gốm sứ ở những nơi không ngờ tới. Tại đền Amatsu ở thành phố Bizen, tỉnh Okayama — nơi nổi tiếng với gốm Bizen — du khách có thể chiêm ngưỡng và chạm vào các bức tượng chó thần và ema (thẻ cầu nguyện) được làm từ gốm Bizen.
Ngoài ra, ở thành phố Seto, tỉnh Aichi, vào mùa lễ hội Hina (ngày lễ bé gái), những búp bê Hina bằng gốm sứ cũng được trưng bày.
Mua sắm tại ba lễ hội gốm lớn của Nhật Bản
Tại các vùng sản xuất gốm sứ trên khắp Nhật Bản, hàng năm đều diễn ra những sự kiện như “Lễ hội Gốm sứ”. Trong số đó, đáng chú ý nhất là ba lễ hội được tổ chức tại các địa phương nổi tiếng với ba loại gốm lớn của Nhật Bản: “Lễ hội Gốm Mino ở Toki”, “Lễ hội Setomono ở Seto” và “Chợ Gốm Arita”. Những sự kiện này được gọi chung là “Ba lễ hội gốm sứ lớn của Nhật Bản” và thu hút rất đông người yêu thích gốm sứ đến tham quan và mua sắm.
Mua sắm tại lò gốm và cửa hàng chuyên dụng
Dù có thể mua sắm tại các lễ hội gốm, nhưng ở các vùng sản xuất gốm và các thành phố lớn của Nhật Bản, cũng có rất nhiều cửa hàng chuyên bán gốm sứ. Một trong những địa điểm tiêu biểu là "Arita Sera," khu mua sắm gốm Arita lớn nhất thế giới, nơi có hàng loạt cửa hàng chuyên dụng. Tại đây, bạn có thể tìm thấy từ những món gốm sứ có giá hợp lý, dùng được trong cuộc sống hàng ngày, đến những sản phẩm gốm sứ độc đáo, đắt tiền được làm bởi các nghệ nhân gốm. Hãy thử lựa chọn cho mình một món gốm sứ yêu thích nhé.
Comments