เสน่ห์แห่ง "อิเคบานะ" ศิลปะแห่งการจัดเรียงดอกไม้ในแจกัน

อิเคบานะ (生け花 / Ikebana แปลตามตัวคือ ดอกไม้มีชีวิต) ศิลปะการจัดแสดงดอกไม้อย่างงดงามในแจกัน เป็นหนึ่งในวิธีการแนะนำว่าวัฒนธรรมญี่ปุ่นนั้นมีความงดงามเพียงใดที่ขาดไม่ได้ค่ะ ดอกไม้และใบไม้แต่งแต้มพื้นที่ว่างด้วยสีสันของฤดูกาลและทำให้มีพื้นที่ดู "มีชีวิต" มากขึ้น ในบทความนี้เราขอแนะนำให้คุณรู้จักกับความงามและประวัติความเป็นมาของ "อิเคบานะ" กันค่ะ

อิเคบานะของญี่ปุ่นที่พัฒนาไปสู่สากลโลกคืออะไร? แตกต่างจากการจัดดอกไม้แบบตะวันตกอย่างไร?

อิเคบานะ หรือ ขะโด (華道 / Kadō วิถีดอกไม้) ศิลปะของญี่ปุ่นที่มีมานานหลายศตวรรษ มีตั้งแต่การแสดงดอกไม้ของฤดูกาลนั้น ๆ ไปจนถึงการใช้พืชอื่น ๆ และรวมไปถึงวัตถุอื่นในบางครั้ง บนแจกันที่สวยงามหรือภาชนะอื่น ๆ อย่างไรก็ตามในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา ศิลปะนี้ได้มีการพัฒนาไปสู่สากลโลก และมีการจัดแสดงในหลาย ๆ ประเทศทั่วโลกค่ะ ความแตกต่างที่ใหญ่ที่สุดระหว่างอิเคบานะและการจัดดอกไม้แบบตะวันตกก็คือ ความงดงามของการเพิ่มและการลดค่ะ ในวัฒนธรรมตะวันตก การจัดดอกไม้โดยทั่วไปประกอบด้วยการใช้ดอกไม้และพืชให้มากที่สุดเท่าที่จะเป็นไปได้เพื่อถมที่ว่างให้เต็มเพื่อให้ดูสวยงาม ส่วนอิเคบานะนั้น ลักษณะเด่นอย่างหนึ่งก็คือการเน้นการใช้ดอกไม้และต้นไม้ให้น้อยลงและสร้างความงามของความไม่สมดุลภายในพื้นที่ที่มีค่ะ

แจกันดอกไม้และวัสดุอุปกรณ์ที่ใช้ในอิเคบานะ

สำหรับภาชนะและแจกันที่ใช้ในอิเคบานะนั้น โดยทั่วไปแล้วจะเห็นได้ว่าทำจากวัสดุต่าง ๆ เช่นเครื่องเคลือบดินเผา ไม้ แก้ว ไม้ไผ่ หรือแม้แต่หินค่ะ นอกจากนี้อีกหนึ่งสิ่งที่ขาดไม่ได้เลยก็คือเข็มยึดที่เรียกว่า เค็นซัง (剣山 / Kenzan) เป็นอุปกรณ์ที่มีปลายแหลมทั้งแนวตั้งและแนวนอนไว้สำหรับตอกยึดดอกไม้หรือกิ่งไม้ค่ะ ด้วยเข็มยึดนี้ คุณสามารถจัดดอกไม้ใบไม้ในแจกันหรือภาชนะชนิดใดก็ได้ เช่นในภาชนะทรงแบนเหมือนแอ่งน้ำตื้น นอกจากนี้ เครื่องมือหลักที่เหลือกก็มี กรรไกรพิเศษสำหรับตัดดอกไม้หรือกิ่งไม้ใบไม้ที่เรียกว่า ฮานะบาซามิ (花挟 / Hana-basami) และแท่นวางดอกไม้ ขะได (花台 / Kadai หรือ Flower Stand) สำหรับใช้แสดงผลงานที่เสร็จสิ้น ในบางกรณีเพื่อให้ใบไม้กิ่งไม้มีความเสถียรมากขึ้นและแข็งแรงยิ่งขึ้น การใช้ลวด กาว และแม้แต่เทปก็สามารถทำได้เช่นกันค่ะ

ประวัติความเป็นมาของอิเคบานะ

สำหรับประวัติความเป็นมาของอิเคบานะนั้น มีต้นกำเนิดมาจากครั้งเมื่อพระพุทธศาสนาได้เข้ามาในญี่ปุ่น ได้มีพุทธศาสนิกชนจำนวนหนึ่งที่ต้องการจะทำดอกไม้ที่จะถวายให้แก่พระพุทธให้มีความสวยงามยิ่งขึ้นนั่นเองค่ะ สำหรับรูปแบบปัจจุบันของอิเคบานะนั้น กล่าวกันว่าได้ถูกตั้งขึ้นในช่วงกลางสมัยมุโรมาจิ ช่วงประมาณปี ค.ศ. 1460-1469 ว่ากันว่าจุดเริ่มต้นเกิดจากการที่พระภิกษุในเกียวโตได้ทำให้อิเคบานะกลายเป็นที่นิยมไปทั่วค่ะ พระรูปนี้อาศัยอยู่ใกล้กับสระน้ำ จึงถูกเรียกว่า "อิเกะโนะโบ" (池坊 / Ikenobō พระแห่งสระน้ำ) ซึ่งเป็นที่มาของชื่อในช่วงแรกค่ะ เมื่อเข้าสู่สมัยเอโดะ แจกันดอกไม้ทรงสูงเพรียวที่เรียกกันว่า "ริกกะ" (立花 / Rikka) มักถูกนำมาใช้ในการจัดดอกไม้จนแพร่หลาย แม้ในปัจจุบัน "ริกกะ" เหล่านี้ก็ยังถูกใช้ในอิเคบานะค่ะ เมื่อสิ้นสมัยเอโดะ อิเคะบานะก็เริ่มได้รับความนิยมเพิ่มมากขึ้นเรื่อย ๆ และเมื่อประเทศเริ่มมีเสถียรภาพทางเศรษฐกิจมากขึ้น การจัดดอกไม้นี้ก็แพร่หลายไปสู่สามัญชนค่ะ

สำนักอิเคบานะสายหลัก ๆ อย่างอิเกะโนะโบและสายโซเก็ตสึ

สำหรับอิเคบานะนั้นก็มีหลายสายหลายสำนักค่ะ มีตั้งแต่สำนักสายที่เก่าแก่ที่สุดอย่างอิเกะโนะโบ (池坊 / Ikenobō) ไปจนถึงสายโซเก็ตสึ (草月流 / Sōgetsu-ryū) และสายโอฮาระ (小原流 / Ohara-ryū) เป็นต้น ซึ่งแนวคิดของอิเคบานะ วิธีการจัดรูปวัตถุดิบดอกไม้ ไปจนถึงเครื่องมือที่ใช้ก็จะต่างกันไปตามสำนักและสายค่ะ มีหลายสำนักที่ตั้งเป้าหมายเพื่อแสดงสภาพดอกไม้และกิ่งไม้ใบหญ้าในสภาพที่ดูเป็นธรรมชาติที่สุดในวิถีที่เป็นศิลปะและแปลกใหม่ผ่านวิธีการคิดค้นที่หลากหลาย หากคุณอยากเห็นความต่างระหว่างสำนักต่าง ๆ เพียงลองไปร่วมงานแสดงอิเคบานะที่สำนักเหล่านี้เข้าร่วม คุณก็สามารถชมผลงานที่เต็มไปด้วยเอกลักษณ์เฉพาะตัวของแต่ละสำนักได้เลยค่ะ